20 KEUZES MAKEN

Onze Teun is weer veilig teruggekeerd uit Australië en zijn artritis aandoening in de enkels lijkt vanzelf goed te komen. Voor de zekerheid volgt nog een bloedonderzoek. Teun heeft een tussenjaar genomen. Dat dit kan, is een prachtige luxe omstandigheid. Dat Teun eerder terug keerde dan gewenst is enerzijds jammer. Anderzijds heeft hij nu de kans om zich in Nederland verder te ontwikkelen en een keuze zien maken qua studie. Tot die tijd kan hij als achttien jarige puber nadenken over het type werk dat hij kan gaan doen de komende maanden; veel deuren gaan open als je op die leeftijd een vwo diploma op zak hebt, in India een maand hebt rondgelopen en twee maanden in Australië hebt vertoeft. Spreekt hier een trotse vader? Ja natuurlijk. Maar zoals ik in mijn vorige blog schreef en benadrukte: niemand heeft  zichzelf gemaakt; je bent een product van de voorouders. Je mag daar dankbaar voor zijn en dat is het. Arrogantie is per definitie misplaatst.

Op mijn achttiende krijg ik een uitnodiging van de marine: of ik even naar Den Helder wil komen voor extra testen. Ik ga er heen, maar het perspectief lonkt onvoldoende. Ik kom bij de landmacht terecht, bij de cavalerie; vroeger het paardenvolk, nu het tankvolk. Het is voor het eerst in mijn leven dat ik geconfronteerd word met volk dat ik zelf nooit tot mijn vriendenkring zou toelaten. Er zitten vier jongens op de Leopard II tank: een chauffeur, een commandant, een lader en een schutter. Hier leer ik door goed op te letten hoe belangrijk iedereen is. Zelf word ik opgeleid als schutter. Mijn opleiders houden ons klasje van schutters voor dat de Leopard II het neusje van de zalm is van de cavalerie. Is dit bluf? Nee hoor, het is het paradepaardje van de NATO, samen met de bijna identieke M1 Abrams, bijgenaamd ‘whispering death’.  Het gaat erom de tegenstander – de Russen – uit te schakelen als ze het lef hebben een van de NATO-landen binnen te vallen. Het is 1984. En de effectiviteit van de schutter – tevens vervangend commandant is cruciaal. Maar als de lader fouten maakt zit je wel mooi in een zinkend schip. Hetzelfde geldt voor de chauffeur; het blijken over het algemeen jongens met heel veel lef die koelbloedig letterlijk het juiste pad kiezen. Ga er maar aan staan.

India is bezig met een geweldige transactie. In Nederland mogen de nodige mensen graag praten over de energie transitie – allemaal leuk en aardig – maar hier in India wordt aangepakt: nieuwe steden, nieuwe snelwegen, nieuwe metrobanen. Nieuwe ziekenhuizen, nieuwe industrie. India beschikt over een geweldig arbeidspotentieel en de vraag is hoe ze mensen gaan selecteren. Defensie in Nederland heeft een dag testen nodig om de keuzes te kunnen maken. Hun testen gaan in 1983 volgens ABOZISH: algemene kennis, bovenlichaam, onderlichaam, zicht, intelligentie, stabiliteit en horen. Mijn zicht en dan vooral mijn vermogen om diepte zien blijkt van zeer hoog niveau – geen idee van wie ik dit heb geërfd maar het is een mooie eigenschap die ik  me niet eerder bewust ben. Mijn gehoor is matig, weet ik – op de middelbare school hoor ik bij natuurkunde geen enkele hoge toon boven de 13.000 Herz. Lage tonen hoor ik des te beter; waarschijnlijk speelt dit een rol als ik later basgitaar ga spelen – al word ik met de grunchemuziek die we spelen als band nog dover dan ik al was. Hij zij zo.

In Nederland is een ongewenste kloof ontstaan tussen wat eerst – verfoeilijk genoeg – genoemd werd: lager opgeleide pubers en hoger opgeleide pubers en adolescenten. VPRO Tegenlicht voorspelde twintig jaar geleden al dat dit scenario zou uitkomen: mensen hoog opgeleid rijden vanuit hun chique wijk met hun chique auto – kijk mij eens – naar hun chique kantoor. Verblijven de gehele dag tussen hun hoogopgeleide collega’s en keren voldaan ‘s avonds terug naar hun familie. Na het diner nog even een potje tennissen of golven en de dag is weer volmaakt.

Innovatie is niet voorbehouden aan alleen zogenaamde knappe koppen. Bij RWS hoofdkantoor te Utrecht kom ik keurig in pak en met koffertje om tien knappe koppen een zogenaamd onoplosbaar vervuilingsprobleem – jarenlange onzichtbare illegale olielekkage bij kunstwerken van RWS zelf – toch op te lossen. Ik word vooraf gebeld door een leidinggevende met de boodschap: ‘stop hiermee. Iedere euro die je erin stopt is verloren geld.’ Het is 2011. Deze leidinggevende heeft niets over mij te zeggen op dit vlak dus ik negeer zijn advies. Adviseurs benaderen mij ongevraagd. ‘Stop hiermee. Er zijn grote sessies uitgevoerd met tal van bureaus. Dit probleem is niet op te lossen tenzij je de kunstwerken gaat renoveren en dit gaat vele, vele miljoenen kosten.’

We brainstormen een uurtje in Utrecht. Ik doe eigenlijk niets want ik heb van deze materie weinig verstand. Ik luister wel goed. Na het dikke uur zuchten de knappe koppen: ze komen er niet uit ondanks de indrukwekkende technische tekeningen die op tafel liggen. Toch is er een opening: Jeroen, de laagst opgeleide aan tafel – hij heeft in zijn jongere jaren de MTS gedaan – heeft een zin uitgesproken waar niemand op inging. Het blijkt de opening te zijn. Ik vraag Jeroen toe te lichten wat hij bedoelt met die zin. Bijna verlegen doet hij zijn – korte – verhaal. Het is voor mij duidelijk: volgende week weer bij elkaar en dan gaan we Jeroens oplossing verder uitwerken.

Het duurt weer ruim een uurtje. Ik geef een directeur van een direct betrokken bedrijf opdracht op uit te werken wat dit gaat kosten. Alles bij elkaar nog geen half miljoen. Waar praten we over? Ik vraag deze directeur ook om een PowerPoint te maken inclusief een kostenplaatje voor onze RWS directeur. Ik vraag handhavers erbij, de officier van Justitie en onder meer onze eigen handhavers en handhavers van de Inspectie Luchtvaart en Transport. Het wordt een heel gezellige middag – onze RWS directeur gaat heel snel overstag – en na een half jaar zijn de grootste problemen opgelost. Nog een half jaar later kan RWS met een schoon geweten verder.

In antwoord op de grote landbouwcrisis van 1878 tot 1895 maakte de Nederlandse regering de juiste politieke keuze: in tegenstelling tot de Europese grootmachten besluit Nederland niet de invoertarieven op te voeren – maar er wordt juist besloten om Nederland nog toegankelijker te maken en financiële ruimte te creëren voor een nationale financiële infrastructuur. Coöperaties en banken worden opgezet: Nederland wordt een handelsland. Deze formule blijkt na circa 130 jaar nog steeds te werken. Rotterdam heeft vanaf 1964 de grootste haven van Europa en beschikt zelfs decennia lang over de grootste haven van de wereld.

Keuzes maken gaat over jezelf kennen. En dit gaat verder dan alleen de vraag: ‘Waar ben ik goed in – dank zij mijn voorouders – ? Ook als land moet je je afvragen: ‘Waar zijn wij goed in? Waarin kunnen wij onderscheidend zijn? Voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade schrijft in 2019 een geweldig boekje over de toekomst van Nederland. Ons land is op wereldschaal rijk, zeer stabiel, kent goede universiteiten, kent genoeg goede studenten en is wereldwijd vermaard omtrent waterbeheer, (energie) techniek, financiële- water- en wegen infrastructuur en voedselteelt. Met een dergelijk nationaal CV kun je niet anders concluderen dat wij in Nederland uitstekende papieren hebben om te innoveren op deze onderwerpen. Floris: dankjewel voor dit inzicht.

Maar om te kunnen innoveren zul je eerst ruimte moeten maken. Dit gaat ten koste van ‘achterhaalde beroepen’. We hebben in Nederland zowat geen kolenboeren meer. De kleine zelfstandigen met hun winkeltjes in dorpen en steden zijn grotendeels verdwenen of ze hebben zich omgevormd tot ‘speciaalzaak’. Ook nu moeten we als land keuzes maken. Dit begint bij de politiek wat onder meer blijkt uit het gegeven voorbeeld. Oude achterhaalde verdienmodellen moeten we achter ons laten; daar zit geen toekomst (meer) in. Het is als bij de Britten: wanneer Cornelis Corneliszoon op het geniale idee komt om van een windmolen een zaagmolen te maken, legt hij in zijn eentje de basis voor onze Gouden Eeuw. De Britten kunnen met hun spierballen niet op tegen onze snelle molens. Hele generaties zaagspecialisten zowel in Nederland als in Engeland moeten hun baan vaarwel zeggen. Dit hoort erbij als je wilt innoveren.

Innovatie dient niet alleen het welzijn en welvaart van de maatschappij. Innovatie is ook nodig om de macht van financiële reuzen te breken. Politici moeten dit wettelijk mogelijk maken door het onmogelijk te maken voor financiële reuzen om vernieuwende startups op te kopen en hun ideeën diep weg in een la te stoppen. Dit is een harde randvoorwaarde om innovatie mogelijk te maken en te houden.

Enkele dagen geleden speek ik met Marc, de neef van Kittie. Hij is een boer met 120 koeien met voldoende land om aan moderne eisen te voldoen. Deze grond ligt ook nog eens grotendeels dicht bij huis. Hij boert op veengronden. Hij legt me terecht uit dat deze gronden zeer geschikt zijn voor weidegrond; veen waar lucht bij komt, verteert en levert relatief zeer veel stikstof. Deze vrijkomende stikstof wordt opgenomen door het gras en wordt gegeten door zijn fraaie koeien. Hij heeft geen zogenaamde kapstokken – magere doorgefokte melkkoeien. Zelf omschrijft hij zijn koeien als olifanten zo breed zijn ze. Ze leveren tot 60 liter melk per dag en kunnen dit fysiek zeer goed aan. Een kwestie van goed fokken en kennis delen. Als bestuurder van de LTO mag Marc een lezing van Diederik Samson bijwonen. Marc is er niet van onder de indruk: wollige en onrealistische vergezichten vormen als snel de kern van zijn lezing.

Ik denk terug aan een recente uitzending van WNL waar voormalig PvdA-er Wouter Bosch te gast is en waar hij vertelt dat bij Menzis – waar hij de rol van topbestuurder vervult – 1,9 miljoen Nederlanders medisch verzekerd zijn. Hij heeft slecht nieuws: het Nederlandse zorgstelsel wordt onbetaalbaar en het basispakket is niet heilig. Voor zowel Diederik als Wouter gloorde een prachtige toekomst in de politiek. Maar ze haakten af. Opa Pieter weet het al heel lang als geboren Groninger afkomstig uit de rode hoek: echte Partij van de Arbeid mensen die opkomen voor de arbeiders bestaan allang niet meer. Het zijn nu de SP-ers met een schamel aantal zetels in de Tweede Kamer die proberen de belangen van arbeiders te behartigen. Hun behoorlijk linkse verleden als ‘tegenpartij’ speelt hen kennelijk nog altijd parten. Wouter en Diederik vallen als voormalige arbeidersbelangenbehartigers nu definitief door de mand. Ze blijken net zo hebberig als de slinkse zakenmannen en – vrouwen waar ze voorheen zo tekeer tegen gingen.

Keuzes maken: we worden er allemaal mee geconfronteerd. Zoals journalist Rutger Bregman een poosje terug zo mooi in Buitenhof verwoordde: je wordt niet automatisch iemand met een moreel kompas als je het NRC leest, vegetarische sandwichspread eet en zondag naar Buitenhof kijkt. Daar is meer voor nodig. We hebben meer mensen nodig met een moreel kompas die de juiste keuzes voor ons land maken.