19 TOEVAL EN GELUK

Twintig dagen in quarantaine voelt als twintig dagen stilzitten bij de kapper voor een knipbeurt. Nu is mijn haar deels uitgevallen en zie ik er uit als een kruising tussen Catweezle en wijlen Poems, oftewel mijn verre familielid Willem Berkhof.

De moeder van Willem heette Elske van Rheede als ik mij niet vergis. Deze Elske is – dat kan haast niet anders – vernoemd naar Elske Kuster, een van de dochters van Christiaan Kuster die volgens de kadastrale kaart van 1832 eigenaar is van een hofstede met tuin, erf en bouwland aan de klapstraat. Elske trouwt met de eerste Van Rheede, Jan, die door dit huwelijk in Elden komt wonen, in het ouderlijk huis van Elske. Sindsdien is Elden behept met enkele nakomelingen van deze Elske en Jan. Zo trouwt een van hun dochters, Mieneke, met Daniel Boetzel – een achternaam die nog altijd in Elden voor komt. Sommigen herinneren zich nog wijlen mevrouw Mieneke van de Wagen; in het komende bulletin van de Historische Kring Elden volgt een artikel over hoe de Van Rheedes in Elden terecht kwamen.

Willem Berkhof is geen doorsneeman. Zijn broer Hendrik evenmin. Ik herinner me dat hij bij ons achter op het land staat terwijl ik zit te vissen in de gracht. Mijn vader is ook aan het vissen, of op het land bezig. Hendrik draagt een keurig driedelig pak maar het is wel wat aangetast door de motten. Natuurlijk loopt hij niet op schoenen: hij loopt op klompen. Hij vertelt hoe hij eens gezien heeft hoe sprinkhanen in korte tijd een heel veld met gewassen weg vreet. Bij mijn weten is dit een bijbels verhaal, maar Hendrik vertelt alsof het gisteren gebeurd is. Broer Willem heeft de bijzondere gewoonte om bij mooi weer zijn harmonium buiten te zetten en dan psalmen ten gehore te brengen.

Het is de vraag of je blij moet zijn met zulke excentrieke figuren in de familie. Ik denk dat je er niet genoeg van kunt hebben. Inmiddels is het bloed van Elske en Jan aardig verdund. Maar ik ben toch altijd weer blij als ik een vreemde trek zie bij een van onze zoons Teun en Jort: gelukkig, ze zijn niet al te normaal.

Teun en Jort heten met hun achternaam Van Rheede maar qua erfelijke eigenschappen zijn ze een unieke mix van de families Van ’t Klooster (Eemnes), Van Rheede (Veluwezoom), Maan (Westland) en en Ossendrijver (Amersfoort). Gaan we nog een of twee generaties terug – via de vrouwelijke lijn – dan komen we uit bij familie De Vos (Bunnik), Manvis (Amsterdam), Van de Groote Veen (Hoogland), Speijers (Heteren) en Post (Westland). Van al deze families zijn genen doorgegeven. Het leidt tot leuke verrassingen.

Zo komt de meeste – vaak wat platte – humor van de Ossen. De Vossen zijn wat zwaar op de hand; wijlen ome Toon Ossendrijver was hiermee wat belast. Van de Groote Venen zijn niet zo van de regeltjes maar vooral van de gezelligheid. Terwijl de Kloosters juist wel van de regeltjes zijn en het leven behoorlijk serieus nemen. Zowel de Van ‘Kloosters als de Van de Groote Venen leveren met regelmaat bestuurders. Zo is de vader van Johan zo’n vijftien jaar voorzitter van de ABTB. De Zuid-Hollandse families Maan en Post leveren ook heden ten dage nog vrij veel dominees af. De mensen die mij vertellen dat ik wat filosofisch schrijf – wat ik dan maar aanneem – zetten mij aan het denken; mogelijk komt mijn filosofisch geleuter van deze families af. De Manvissen zijn Amsterdammers en (meester)timmermannen. De combinatie van Amsterdam en werken in de bouw doet vermoeden dat hier een flinke humor-gen verscholen ligt. De familie Speijers schijnt heel bijzondere mensen voort te brengen; mijn opa Hendrik trouwde met een dochter van de Spijers uit Driel.

Hoewel het op geen enkele manier is aan te geven hoe deze variantie in genen op elkaar ingrijpt, is het alleszins de moeite waard om bepaalde familietrekken in beeld te krijgen, en kinderen door te kunnen geven waarom ze een bepaald absurd gedrag vertonen. Over de Van Rheedes heerst de opvatting dat daar regelmatig een steekje aan los is. Hoe leuk is dat? In mijn ogen bijzonder leuk; je zal maar een grijze muis zijn zonder lef en zonder fantasie. Dan moet je leven toch lijken op één grote knipbeurt?

Nu we in quarantaine zitten, heeft Kit haar oude hobby opgepakt: tekenen. Haar moeder – meisjesnaam Ossendrijver – heeft een oude foto digitaal toegestuurd om deze na te tekenen. Het is een apart huis met een bijzondere naam: de Wilde Veluwe. Haar vader is ook in dit hoge huis geboren, in 1898. Nel weet dat het eerst een tabaksschuur is geweest. Vandaar het (deels) houten gepotdekselde dak. Met een hut vol kinderen deed de woning zijn naam eer aan. Het vormt voor mij aanleiding om meer te weten te komen over die Ossendrijvers.

Moe Ossendrijver had als meisjesnaam De Vos. Daarover is nagenoeg niets bekend behalve dat ze wat zwaar op de hand zijn. Wat we weten is dat er relatief veel creatieve types voorkomen in de Ossenfamilie. Er zitten ook de nodige slimmeriken tussen. Impulsiviteit zit er ook in, evenals strijdbaarheid. Wijlen ome Hennie Ossendrijver heeft op de vijftigjarige bruiloft van mijn schoonouders Johan en Nel een prachtige speech gehouden die ik heb kunnen vastleggen op film. Hij speechte uit zijn blote hoofd en de spot spatte er vanaf; daarbij moesten vooral de meiden Ossendrijver het ontgelden. Terwijl de Ossen op film zichtbaar schuddebuiken van het lachen kijken de Van ’t Kloosters wat serieus voor zich uit. Conflict mijdend als ze zijn houden ze minder van verregaande spot.

Het een is niet beter dan het ander; niemand heeft zichzelf gemaakt en niemand valt iets te verwijten. Dit is ook direct de grondslag om niemand op te hemelen, hoeveel talent hij of zij ook heeft: alles wat je hebt, heb je van je voorouders meegekregen – zelfs het doorzettingsvermogen om je talent om te zetten in rijkdom.

Het is verbazingwekkend hoe in onze cultuur de familietrekken zelden of nooit worden vastgelegd. We zijn kennelijk te druk met ons eigen bekrompen leventje, en vergeten daarbij onze opa’s en oma’s. Dit is jammer. Want dankzij hen zijn wij ter wereld gekomen. En ook zij hebben geworsteld met hun emoties en gevochten voor een beter bestaan. Dankzij hun overlevingskracht, hun humor – of hun chagrijn – zijn wij geworden wie we zijn. Of het nu geluk is of toeval: wees blij met wie je bent.

Voormalig neuroloog Jan Bonte heeft recentelijk een trilogie geschreven over het Corona virus. Uitzoekwerk van dagen, weken, jaren van velen heeft geleid tot deze bevalling. Het is opvallend hoe mild Jan is in zijn meest recente interview bij de Nieuwe Wereld bij interviewster Marlies Dekkers. Zo fel als Jan is tijdens de Corona toestanden – kwade opzet werd vermoed – zo mild is Jan nu. Het kleine groepje wetenschappers en financierders dat net na de ontsnapping van het virus de koppen bij elkaar steekt, is redelijk in paniek en maakt keuzes. Al snel kunnen ze niet meer terug, en dus wordt het web waarin men verstrikt raakt steeds groter en strakker. Jan stelt dat men in die fase zo goed mogelijk probeerde af te wegen wat verstandig is.

Voor mij blijkt hier wederom uit dat de mens een vat vol onvolkomenheden is. Als we geluk hebben, bevinden zich er een paar exemplaren binnen de populatie die een paar dingen goed kunnen. Maar voor de rest is het ene grote bak ellende. Het is juist daarom zo leuk om te weten waar als je verschrikkelijke en verfoeide eigenschappen vandaan komen. Ken jezelf, ken je voorouders.